Lý luận về Nhà nước trong tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của Lênin và sự vận dụng trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước Pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam hiện nay

Lý luận về Nhà nước trong tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của Lênin và sự vận dụng trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước Pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam hiện nay

Vào giữa thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc với đặc điểm nổi bật là sự tập trung sản xuất dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền. Do sự phát triển không đồng đều của chủ nghĩa tư bản đã dẫn đến bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914–1918) nhằm phân chia lại thị trường và thuộc địa. Chủ nghĩa đế quốc với những đặc điểm mới không chỉ làm sâu sắc thêm mâu thuẫn toàn cầu mà còn tạo điều kiện cho phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ. V.I. Lênin khẳng định đây là giai đoạn chủ nghĩa tư bản đã chín muồi, trở thành tiền đề trực tiếp của cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Thời kỳ này, phong trào cách mạng thế giới đã có những chuyển biến tích cực. Đặc biệt, từ cuộc Cách mạng năm 1905 ở Nga đã tác động lớn đến phong trào công nhân ở các nước Đức, Pháp, Rumania, Bungari, Áo, Hung, Mỹ. Ở châu Á, cuộc Cách mạng Tân Hợi nổ ra ở Trung Quốc (1911) cùng với các phong trào chống đế quốc Anh ở Ấn Độ, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ đã tạo ra một thế trận mới trong cuộc đấu tranh chống đế quốc, phong kiến và giải phóng dân tộc. Cũng trong thời gian này, các thế lực cơ hội chủ nghĩa trong Quốc tế II tiêu biểu là Bécxtanh, Cauxky ra sức phá hoại phong trào cách mạng thế giới. Trong đó, việc chúng xuyên tạc học thuyết Mácxít về nhà nước, phủ nhận cách mạng bạo lực, phủ nhận vấn đề đấu tranh giai cấp là những biểu hiện rõ nhất của tư tưởng cơ hội. V.I. Lênin đã kiên quyết đấu tranh chống lại các tư tưởng cơ hội đó, bảo vệ và phát triển học thuyết Mác về nhà nước, xây dựng nên học thuyết về nhà nước chuyên chính vô sản. Cùng với các thế lực cơ hội, bọn vô chính phủ (đại diện là Bukharin) ra sức tuyên truyền cho quan điểm chống lại bất cứ hình thức nhà nước nào, biện hộ cho quan điểm vô chính phủ về nhà nước.

Trước tình hình đó đặt ra một vấn đề lý luận mà V.I. Lênin rất quan tâm, đó là vấn đề nhà nước. Từ năm 1916, V.I. Lênin đã bắt đầu thu thập tài liệu và chuẩn bị cho việc nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này. Tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” được viết từ tháng Tám đến tháng Chín năm 1917 và xuất bản thành sách riêng vào năm 1918. Những ghi chép và tài liệu chuẩn bị cho tác phẩm này, phần lớn đã bị thất lạc được V.I. Lênin gọi là: “Chủ nghĩa Mác về vấn đề nhà nước”. Ngay sau khi ra đời, tác phẩm đã được phổ biến rộng rãi ở Liên Xô. Tính từ năm 1918 đến 1961 đã có 190 lần xuất bản với số lượng 6.592.000 bản bằng 46 thứ tiếng của các dân tộc người ở Liên Xô. Tác phẩm được xuất bản bằng 35 thứ tiếng khác nhau, có tác động lớn đến nhận thức các đảng cộng sản, đảng công nhân về những vấn đề liên quan đến nhà nước và cách mạng.

Tác phẩm được V.I.Lênin viết, kết cấu theo đề cương ban đầu gồm 7 chương: 1. Xã hội có giai cấp và nhà nước; 2. Nhà nước và cách mạng – kinh nghiệm những năm 1848 – 1851; 3. Nhà nước và cách mạng – kinh nghiệm của Công xã Pari 1871. Sự phân tích của Mác; 4. Những lời giải thích bổ sung của Ph. Ăngghen; 5. Những cơ sở kinh tế để nhà nước tiêu vong; 6. Bọn cơ hội chủ nghĩa tầm thường hóa chủ nghĩa Mác; 7. Kinh nghiệm của cuộc cách mạng Nga 1905 và 1907 (chưa kịp viết vì “vướng vào Cách mạng Tháng Mười Nga”).

1. Tư tưởng về lý luận nhà nước trong tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của V.I. Lênin

Từ việc phân tích để quán triệt học thuyết Mác về nhà nước, V.I.Lênin đã đấu tranh vạch trần thái độ cơ hội mà đại diện là Cauxky (1854–1938) – lãnh tụ của Quốc tế II. Việc bày tỏ thái độ cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa của giai cấp vô sản đối với nhà nước lúc này là việc làm vừa có ý nghĩa chính trị, thực tiễn, vừa có ý nghĩa thời sự. V.I.Lênin viết: “Cho nên vấn đề thái độ của cách mạng xã hội chủ nghĩa của giai cấp vô sản đối với nhà nước không chỉ có ý nghĩa chính trị – thực tiễn, mà còn có tính nóng hổi nhất nữa, – vì đây là vấn đề làm cho quần chúng thấy rõ những việc họ sẽ phải làm trong một tương lai gần, để tự giải phóng khỏi ách tư bản”[1]. Đó là lời tựa viết cho lần xuất bản thứ nhất của V.I.Lênin cho thấy tầm quan trọng của lý luận và thực tiễn về nhà nước.

Lý luận về nhà nước của chủ nghĩa Mác đã được V.I.Lênin phân tích làm sáng tỏ thông qua tác phẩm tiêu biểu của Ph.Ăngghen “Nguồn gốc của gia đình của chế độ tư hữu và của nhà nước”. Qua đó, ông đã khẳng định chính kiến của mình: “Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hoà được. Bất cứ ở đâu, lúc nào và chừng nào mà, về mặt khách quan, những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, thì nhà nước xuất hiện. Và ngược lại: Sự tồn tại của nhà nước, chứng tỏ rằng những mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa được”[2]. V.I.Lênin đã chỉ rõ quan điểm khác nhau giữa C.Mác và các chính khách tiểu tư sản về nhà nước: “Theo Mác, nhà nước là một cơ quan thống trị giai cấp, là một cơ quan áp bức của một giai cấp này đối với giai cấp khác; đó là sự kiến lập một “trật tự” trật tự này hợp pháp hoá và củng cố sự áp bức kia bằng cách xoa dịu xung đột giai cấp. Theo ý kiến của bọn chính khách tiểu tư sản, thì trật tự chính là sự điều hòa giai cấp, chứ không phải sự áp bức của một giai cấp này đối với giai cấp khác; làm dịu xung đột tức là điều hòa, chứ không phải là tước những phương tiện và thủ đoạn đấu tranh nhất định mà giai cấp bị áp bức đang dùng để lật đổ giai cấp áp bức”[3].

Trong lúc này ở Nga, bọn xã hội chủ nghĩa - cách mạng và bọn Mensêvích đang ra sức xuyên tạc chủ nghĩa Mác về nhà nước; coi nhà nước là cơ quan “điều hòa” giai cấp. Khác với các đại biểu tư sản và tiểu tư sản ở Nga, Cauxky lại tinh vi hơn rất nhiều; về mặt lý luận, Cauxky không chối cãi cơ quan nhà nước là cơ quan thống trị giai cấp, mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa, nhưng lại tách rời nhà nước ra khỏi cuộc đấu tranh giai cấp bằng bạo lực,  phủ nhận việc đấu tranh cả việc phải thủ tiêu bộ máy nhà nước cũ do giai cấp thống trị đã dựng lên.

 V.I. Lênin vạch trần quan điểm cơ hội của những người xuyên tạc chủ nghĩa Mác “theo kiểu Cauxky”: “Nhưng họ bỏ qua hoặc họ xóa nhòa mất điều dưới đây: nếu nhà nước là một sản phẩm của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, nếu nhà nước là một lực lượng đặt lên trên xã hội và “ngày càng trở nên xa lạ đối với xã hội” thì rõ ràng là việc giải phóng giai cấp bị áp bức không những không thể thực hiện được nếu không tiến hành một cuộc cách mạng bạo lực, mà cũng không thể thực hiện được nếu không thủ tiêu bộ máy chính quyền nhà nước do giai cấp thống trị dựng lên, bộ máy thể hiện "sự xa lạ" nói trên [4].

Lý luận nhà nước còn được V.I. Lênin làm rõ quan điểm của C. Mác, Ph. Ăngghen về vai trò của những đội vũ trang đặc biệt, của nhà tù, coi “quân đội thường trực và cảnh sát là những công cụ vũ lực chủ yếu của quyền lực nhà nước” và khẳng định trong các xã hội còn tồn tại áp bức, bóc lột, thì nhà nước là công cụ bóc lột giai cấp bị áp bức.

Đặc biệt, V.I. Lênin đã luận giải làm rõ về “sự tiêu vong” của nhà nước chuyên chính vô sản và cách mạng bạo lực. Những kẻ vô chính phủ đã xuyên tạc tư tưởng nhà nước tiêu vong của C. Mác để xóa mờ vai trò của cách mạng hay phủ nhận cách mạng. V.I. Lênin đã làm rõ quan điểm của Ph. Ăngghen trong tác phẩm “Chống Duyrinh”: “Sự thật, ở đây Ăngghen nói cách mạng vô sản “thủ tiêu” nhà nước của giai cấp tư sản, còn khi nói về sự tiêu vong thì là nói về tàn dư của nhà nước vô sản, sau cách mạng xã hội chủ nghĩa. Theo Ph. Ăngghen thì nhà nước tư sản không “tiêu vong”, nó bị giai cấp vô sản “thủ tiêu” trong cách mạng. Tiêu vong sau cuộc cách mạng ấy, là nhà nước vô sản hay là nửa nhà nước” [5].

V.I. Lênin tiếp tục luận giải làm rõ tính tất yếu, hợp quy luật của cách mạng bạo lực trong lý luận của chủ nghĩa Mác: “Học thuyết của Mác và Ăngghen về tính tất yếu của cuộc cách mạng bạo lực là nói về nhà nước tư sản; điều ấy, chúng tôi đã nói ở trên và sau sẽ trình bày chi tiết thêm nữa. Nhà nước tư sản bị thay thế bởi nhà nước vô sản (chuyên chính vô sản) không thể bằng con đường “tiêu vong” được, mà chỉ có thể theo quy luật, bằng một cuộc cách mạng bạo lực thôi”[6]. Nhà nước vô sản có đặc thù riêng - là hình thức, kiểu nhà nước “nửa nhà nước”. Việc thiết lập nên nhà nước này và tiêu vong của nó cũng rất đặc thù. V.I. Lênin viết: “Không có cách mạng bạo lực thì không thể thay nhà nước tư sản bằng nhà nước vô sản được. Việc thủ tiêu nhà nước vô sản, nghĩa là việc thủ tiêu mọi nhà nước, chỉ có thể thực hiện bằng con đường “tiêu vong” thôi”[7].

V.I. Lênin đã làm rõ lý luận mácxít về nhà nước trên những vấn đề cụ thể sau:

Thứ nhất, nhà nước là một sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp, là công cụ áp bức của giai cấp để giải quyết các quan hệ giai cấp. Nhà nước không thể là công cụ điều hòa quan hệ giai cấp.

Thứ hai, nhà nước chuyên chính vô sản là một loại hình nhà nước đặc biệt, là kiểu nhà nước “nửa nhà nước”.

Thứ ba, do đấu tranh giai cấp và do bản thân chuyên chính tư sản đang thống trị xã hội cho nên giai cấp vô sản chỉ có thể xây dựng nhà nước của mình bằng cách thủ tiêu toàn bộ thiết chế nhà nước cũ do giai cấp tư sản đã dựng lên.

Thứ tư, nhà nước tư sản phải bị đánh đổ chứ không thể tự tiêu vong, chỉ có nhà nước vô sản thì mới là nhà nước tự tiêu vong sau cách mạng xã hội chủ nghĩa thắng lợi. Tuy vậy, đây là một quá trình khá lâu dài.

Thứ năm, mọi luận điệu xuyên tạc chủ nghĩa Mác về nhà nước đều là quan điểm tư sản hoặc tiểu tư sản, thực chất là phủ nhận tư tưởng của C. Mác về cách mạng, biện hộ cho nhà nước tư sản hoặc tư tưởng vô chính phủ về nhà nước mà thôi.

2. Vận dụng lý luận về nhà nước trong tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của V.I. Lênin vào việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay.

Chính quyền nhà nước là vấn đề cốt tử của mọi cuộc cách mạng. Khi chưa có chính quyền, Đảng Cộng sản phải lãnh đạo giành cho được chính quyền về tay nhân dân. Khi đã có chính quyền thì phải luôn luôn củng cố, xây dựng và tăng cường sức mạnh của chính quyền về mọi mặt. Đây là vấn đề hết sức nghiêm túc và hệ trọng. Từ khi nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam) ra đời vào năm 1945 đến nay, và sau gần 40 năm đổi mới, Đảng và Nhà nước ta luôn luôn kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và tiếp thu có chọn lọc những giá trị phổ quát của nhân loại về Nhà nước pháp quyền để xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản lãnh đạo, phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước, và đã đạt được nhiều kết quả rất quan trọng. Cụ thể là: Việc quản lý nhà nước bằng pháp luật được chú trọng và tăng cường; hệ thống pháp luật từng bước được xây dựng, bổ sung, sửa đổi và hoàn thiện phù hợp với yêu cầu của tình hình mới. Hiến pháp năm 2013 tiếp tục khẳng định, kế thừa những nội dung đúng đắn, tiến bộ của các bản Hiến pháp trước đó, đồng thời có những sửa đổi và bổ sung quan trọng, hoàn thiện thêm cơ cấu bộ máy nhà nước, nâng cao vai trò, trách nhiệm của Quốc hội, Chính phủ và hệ thống các cơ quan tư pháp, phát huy ngày càng đầy đủ cả ba quyền: Lập pháp, hành pháp và tư pháp theo đúng quy định của Hiến pháp: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước.

Dân chủ xã hội chủ nghĩa ngày càng được nhận thức đúng đắn hơn và phát huy mạnh mẽ hơn, coi đây là cốt lõi của vấn đề đổi mới hệ thống chính trị. Về kinh tế, đó là quyền được tự do sản xuất kinh doanh ở tất cả các ngành nghề mà pháp luật không cấm... Về chính trị, đó là quyền dân chủ trong bầu cử, ứng cử; trong thảo luận, đóng góp ý kiến xây dựng các dự án luật...

Trong giai đoạn hiện nay, để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; coi đây là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta; đồng thời, để tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, trong đó có xác định những nhiệm vụ trọng tâm đến năm 2030, tập trung ưu tiên xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách hành chính, cải cách tư pháp. Chính trên lĩnh vực này chúng ta có thể thấy trong di sản tư tưởng của V.I.Lênin về lý luận nhà nước trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng với nhiều chỉ dẫn quan trọng giúp ta vận dụng trong thực hiện cách mạng xã hội chủ nghĩa nói chung và xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam hiện nay nói riêng. Để thực hiện được nội dung đó, theo tôi cần chú ý một số nội dung cơ bản sau:

Một là, kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; bảo đảm sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Hai là, thực hiện nhất quán nguyên tắc: Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ, kiểm soát hiệu quả giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và sự giám sát của Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Ba là, bảo đảm yêu cầu: Thượng tôn Hiến pháp và pháp luật; tăng cường tổ chức thi hành pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật; đồng thời coi trọng giáo dục, nâng cao đạo đức xã hội chủ nghĩa; thể chế hoá kịp thời, đầy đủ và tổ chức thực hiện có hiệu quả đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng. Con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước; tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Bốn là, đổi mới cơ chế, chính sách phát hiện tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng cán bộ công chức trong bộ máy nhà nước.

Năm là, đẩy mạnh đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng làm trong sạch bộ máy nhà nước.

Sáu là, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Nhân dân trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Tác phẩm “Nhà nước và Cách mạng” được V.I. Lênin viết vào tháng Tám - tháng Chín, năm 1917 và xuất bản thành sách riêng năm 1918, đến nay đã hơn một thế kỷ. Mặc dù thế giới từ đó đến nay đã trải qua nhiều biến động phức tạp, song những luận điểm của V.I. Lênin trong tác phẩm này vẫn toả sức sống mạnh mẽ, tiếp tục soi sáng cho thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay để tiếp tục vững bước theo con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.

Chú thích: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7: V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2005, t.33, tr.4, tr.5, tr.6, tr.7, tr.9, tr.10, tr.11, tr. 22–23, tr.27, tr.28

Tài liệu tham khảo

1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2005, t.33.

2. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Tài liệu Bồi dưỡng kinh điển Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Tập 2. Các tác phẩm kinh điển của V.I. Lênin. Nxb Lý luận chính trị. H. 2021.

3. Tài liệu học tập Các văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H. 2021.

Bạc Thị Bình

Khoa Xây dựng Đảng